TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI NGỮ VĂN 6 ĐẦY ĐỦ CHI TIẾT

                                               1. CẤU TẠO TỪ

 I. NỘI DUNG KIẾN THỨC CẦN NẮM:

Ví dụ: Hãy lấy gạo làm bánh mà lễ Tiên vương.

Câu này do các từ: hãy, lấy, gạo, làm, bánh, mà, lễ, Tiên vương tạo nên.

( tiên và vương không thể dùng độc lập nên là một từ)

3. Từ phức: Từ có hai hoặc nhiều tiếng.

2. Trong các từ ghép sau, từ nào có nghĩa khái quát, từ nào có nghĩa cụ thể?

3. Có bạn cho rừng những từ sau là từ láy, có đúng không?

4. Tìm nhanh các từ láy: Tượng hình; Tượng thanh; Chỉ tâm trạng:

5. Tìm các từ láy có vần: êu, eo,...

                                      2. TỪ MƯỢN

            gia: thi gia, triết gia, danh gia, phú gia,...

            thảo: bách thảo, thu thảo, thanh thảo, thảo nguyên,...

- Trật tự giữa các tiếng trong từ HV thường là tiếng phụ trước, tiếng chính sau.

Ngoài từ mượn tiếng Hán, ta còn mượn nhiều tiếng khác:

+ Mượn tiếng Pháp: cà phê, cao cao, bít tết, xà phòng, đăng ten, cao su, ki lô gam,..

+ Mượn tiếng Anh: in-tơ-nét, ti vi, vi tính, mít tinh,...

* Không nên được lạm dụng, phải mượn một cách đúng mực.

1. Trong các từ sau đây, từ nào là từ mượn:

Đầu, não, tuỷ, dân, ông, bà, cô, cậu, hổ, báo, xã, ấp, tỉnh, huyện, phố, thành, quần, áo, sách, lê, tùng, bách, đức, tái, xô, lốp, phanh, sút, gôn, giang sơn, Tổ quốc, khôi ngô, thuỷ cung, tập quán, cai quản, ghi đông, pê đan, may ơ,...

2. Em hãy tìm các từ HV trong truyện Con Rồng cháu Tiên. Giải nghĩa từ HV tìm được?

3.Giải nghĩa các từ sau: Sứ giả, học giả, khán giả, độc giử, tác giả, thi gia, dịch gia, triết gia,...

4. Tìm các từ ghép thuần Việt tương ứng với các từ HV sau:

Thiên địa, giang sơn, huynh đệ, nhật dạ, phu tử, quốc gia, tiền hậu, tiến thoái, cường nhược, sinh tử, tồn vong, mí lệ, sinh nhật, hải quân, phụ huynh,...

                                  ................................................................

                                  3. NGHĨA CỦA TỪ

Nghĩa của từ là nội dung (hoạt động, tính chất, quan hệ, mà từ biểu thị)

2. Cách giải thích nghĩa của từ:

+ Trình bày khái niệm mà từ biểu thị

+ Đưa ra những từ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa với từ cần giải thích.

1. Điền các từ thích hợp vào chỗ trống trong các trường hợp sau: ( biết rằng tiếng đầu: hải)

a. ......................: chim lớn cánh dài và hẹp, mỏ quặp, sống ở biển khơi.

b. ......................: cả biển dùng làm nơi ra vào của một nước.

c. .......................: thú có chân biến thành bơi chéo, răng nanh dài, sống ở Bắc Cực.

d. ...................... : khoảng đất nhô lên ngoài mặt biển hoặc đại dương.

đ. .......................: việc kiểm soát và đánh thuế đối với hàng hoá nhập từ nước này sang nước khác.

g. .......................:sản phẩm động vật, thực vất khai thác ở biển.

2. Tiếng đầu của từ là: giáo

a..........................: người dạy học ở bậc phổ thông.

b. ........................: học sinh trường sư phạm.

c. ........................: bài soạn của giáo viên để lên lớp.

d. ........................: đồ dùng dạy học để cho học sinh thấy cụ thể.

đ. .......................: viên chức ngành giáo dục

                                      .............................................................

Ngoài các từ một nghĩa, trong tiếng Việt còn có hiện tượng một từ nhưng có nhiều nghĩa khác nhau.

Ví dụ: xuân

+ Mùa chuyển tiếp từ đông sang hạ: Mùa xuân là Tết trồng cây.

+ Tươi đẹp: Làm cho đất nước càng ngày càng xuân.

+ Tuổi của một người : Ông ấy năm nay hơn sáu mươi xuân.

+ Trẻ, thuộc về tuổi trẻ: Tuổi xuân chẳng tiếc sá chi bạc đầu.

Chuyển nghĩa là hiện tượng thay đổi nghĩa của từ làm cho từ có nhiều nghĩa.

+Nghĩa gốc:

+ Nghĩa chuyển:

+ Từ đồng âm là những từ có vỏ ngữ âm giống nhau ngẫu nhiên. Giữa chúng không có liên hệ với nhau về nghĩa.

+ Từ nhiều nghĩa thì các từ có liên hệ với nhau về nghĩa.

4. Nghĩa trong câu của từ:

Nghĩa của từ chỉ được bộc lộ cụ thể khi quan hệ với các từ trong câu:

Ví dụ:

- Đôi mắt em nhìn hay chớp lửa đêm dông.

(cơ quan để nhìn của người hay động vật)

- Cây mía này mắt thưa lăm. ( chỗ lồi lõm, giống hình con mắt, mang chồi ở thân cây)

* Trong tác phẩm văn học, một từ nhiều khi được hiểu theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa chuyển, tạo ra những khám phá, những thú vị bất ngờ cho người đọc:

1. Xác định và giải thích nghĩa gốc, nghĩa chuyển của từ mũi trong các câu sau:

a.                Trùng trục như con chó thui

          Chín mắt chín mũi chín đuôi chín đầu.

b.       Mũi thuyền ta đó mũi Cà Mau

2. Hãy giải thích từ mặt trong các câu thơ sau đây?

a.                Người quốc sắc kẻ thiên tài

          Tình trong như đã mặt ngoài còn e.

b.                Sương in mặt tuyết pha thân

          Sen vàng lãng đãng như gần như xa.

c.                 Làm cho rõ mặt phi thường

          Bấy giờ ta sẽ rước nàng nghi gia

d.                Buồn trông nội cỏ rầu rầu

          Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.

3. Hai em học sinh tranh luận với nhau. Một em nói:

- Từ cày chỉ có một nghĩa là chiếc cày thôi.

Một em khác nói:

-         Không phải đâu từ cày còn có nghĩa là chỉ hoạt động cày ruông. Vậy từ cày có hao nghĩa.

Theo em, hai bạn nói đã đúng chưa? Từ cày còn có nghĩa nào nữa không? 

                                   

                                          5. SO SÁNH

So sánh là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật sự việc khác có nét tương đồng làm tăng thêm sự gợi hình gợi cảm cho sự diễn đạt.

Ví dụ:                     

-        Trong như tiếng hạc bay qua

          Đục như tiếng suối mới sa nửa vời.

- Mỏ Cốc như cái dùi sắt, chọc xuyên cả đất.

So sánh là cách công khai đối chiếu các sự vật với nhau, qua đó nhận thức được sự vật một cách cụ thể hơn. Vì vậy một phép SS thông thường gồm 4 yếu tố:

- Vế A: Đối tượng (sự vật) được so sánh.

- Bộ phận hay đặc điểm SS (phương diện so sánh)

- Từ so sánh.

- Vế B: Sự vật làm chuẩn so sánh.

+ Trong 4 yếu tố trên đây yếu tố (1) và yếu tố (4) phải có mặt. Nếu vắng cả yếu tố (1) thì giữa yếu tố (1) và yếu tố (4) phải có điểm tương đồng quen thuộc. Lúc đó ta có ẩn dụ.

          Khi ta nói: Cô gái đẹp như hoa là SS. Còn khi nói: Hoa tàn mà lại thêm tươi. Thì hoa ở đây là ẩn dụ.

+ Yếu tố (2) và (3) có thể vắng mặt. Khi yếu tố (2) vắng mặt người ta gọi là SS chìm vì phương diện so sánh (còn gọi là mặt SS) không lộ ra đo đó sự liên tưởng rộng rãi hơn, kích thích trí tuệ và tình cảm người đọc nhiều hơn.

+ Yếu tố (3) có thể là các từ: giống như, tựa như, khác nào, là, bao nhiêu...bấy nhiêu, hơn, kém,... Mỗi yếu tố đảm nhận một sắc thái biểu cảm khác nhau.

* Trật tự của phép SS có khi được thay đổi:

Ví dụ:         Như chiếc đảo bốn bề chao mặt sóng

                   Hồn tôi vang tiếng vọng của hai miền.

                                                                   (Tế Hanh)

Dựa vào mục đích và các từ SS người ta chia phép so sánh thành 2 kiểu:

a. So sánh ngang bằng:

 Được thể hiện bằng các từ so sánh sau đây: là, như, y như, tựa như, gióng như, giống như là, tựa như là, bao nhiêu ...bấy nhiêu,....

b. So sánh không ngang bằng:

 Được thể hiện bằng các từ so sánh sau đây: hơn, hơn là, kém, kém gì, không bằng, chưa bằng,...

+ SS tạo ra những hình ảnh cụ thể, sinh động. Phần lớn các phép SS đều lấy cái cụ thể để SS với cái không cụ thể hoặc kém cụ thê rhown, giúp mọi người hình dung được sự vật, sự việc cần nói tới và cần miêu tả.

Ví dụ:                   Công cha như núi Thái Sơn

+ SS còn giúp cho câu văn hàm súc gợi trí tưởng tượng của ta bay bổng.

Ví dụ:         Tàu dừa chiếc lược chải vào mây xanh.

(Yếu tố 2 và 3 bị lược bỏ)

1. Trong câu ca dao:

                   Nhớ ai bồi hổi bồi hồi

          Như đứng đống lửa như ngồi đống than.

a. Từ bồi hổi bồi hồi là từ láy có gì đặc biệt?

b. Giải nghĩa từ láy bồi hổi bồi hồi?

c. Phân tích cái hay của phép SS đem lại?

2. Trong bài “Vượt thác” có nhiều phép SS được thê rhieenj.

a. Em hãy xác định những phép SS đó?

b. Những phép SS nào độc đáo nhất, vì sao?

2. Hãy kể một số thành ngữ có sử dụng phép SS mà từ chỉ phương diện so sánh là từ láy?

3. Em hãy tìm khoảng 10 phép SS trong ca dao va fthow trong đó vắng từ ngữ chỉ phương diện SS?

4. Trình bày tác dụng của phép SS trong đoạn thơ sau?

                   Ta đi tới trên đường ta bước tiếp

5. Phép SS sau đây có gì đặc biệt:

                   Mẹ già như chuối và hương

                                           6. NHÂN HOÁ

Ví dụ:          Dế Choắt ra cửa, hé mắt nhìn chị Cốc. Rồi hỏi tôi:

-         Chị Cốc béo xù đang đứng trước cửa nhà ta đấy hả?

b. Những từ chỉ hoạt động, tính chất của con người được dùng để chỉ hoạt động, tính chất của con vật.

Ví dụ:

          Muôn nghìn cây mía

c. Trò chuyện tâm sự với vật như với người.

Ví dụ:                   Khăn thương nhớ ai

Phép nhân hoá làm cho câu văn, bài văn thêm cụ thể, sinh động, gợi cảm, làm cho thế giới đồ vật, cây cối, con vật gần gũi với con người hơn.

Ví dụ:                   Bác Giun đào đất suốt ngày

                                      (Trần Đăng Khoa)

1. a. Em hãy tìm năm câu ca dao trong đó mỗi câu có một phép nhân hoá?

b. Nêu ró tác dụng cụ thể của mỗi phép nhân hoá trong câu ca dao đó?

2. Trong câu ca dao sau đây:

                   Trâu ơi ta bảo trâu này

Lấy hình tượng người cha để gọi tên Bác Hồ.

b. Ẩn dụ cách thức là cách gọi hiện tượng A bằng hiện tượng B.

Ví dụ:         Về thăm quê Bác làng Sen

c. Ẩn dụ phẩm chất là cách lấy phẩm chất của sự vật A để chỉ phẩm chất của sự vật B.

Ví dụ:         Ở bầu thì tròn, ở ống thì dài.

d. Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác là những ẩn dụ trong đó B là một cảm giác vốn thuộc một loại giác quan dùng để chỉ những cảm giác A vốn thuộc các loại giác quan khác hoặc cảm xúc nội tâm. Nói gọn là lấy cảm giác A để chỉ cảm giác B.

Ví dụ:         Mới được nghhe giọng hờn dịu ngọt

                   Huế giải phóng nhanh mà anh lại muộn về.

                                                                   (Tố Hữu)

Ẩn dụ làm cho câu văn thêm giàu hình ảnh và mang tính hàm súc. Sức mạnh của ẩn dụ chính là mặt biểu cảm. Ẩn dụ luôn biểu hiện những hàm ý mà phải suy ra mới hiểu. Chính vì thế mà ẩn dụ làm cho câu văn giàu hình ảnh và hàm súc, lôi cuốn người đọc người nghe.

1. Xác định các kiểu ẩn dụ trong các câu sau đây:

2. Ẩn dụ sau đây thuộc kiểu ẩn dụ nào? Sử dụng ẩn dụ như vậy có tác dụng gì?

4. Trong sinh hoạt hằng ngày, chúng ta thường hay sử dụng ẩn dụ để trao đổi thông tin và bộc lộ tình cảm. Em hãy kể một số ẩn dụ trong sinh hoạt hằng ngày.

          -        Tay ta tay búa tay cày

Ngoài các trường hợp nêu trên, việc lặp đi lặp lại một từ trong câu hoặc những câu liền kề nhau sẽ làm cho câu văn rườm rà, nặng nề. Đó là biểu hiện sự nghèo nàn của người viết cho nên được coi là lỗi dùng từ.

Ví dụ: Con mèo nhà em rất đẹp nên em rất thích con mèo nhà em.

Lẫn lộn các từ gần âm là do ta chưa nắm được nghĩa của từ, ta nhớ mang máng nhưng không hiểu ró nên dùng chệch sang một từ gần âm quen dùng khác. Lỗi thông thường nhất là các từ hai tiếng mà ta nhớ một tiếng còn tiếng khác thì nhớ chệch đi.

Ví dụ:         cây bạch đàn > cây bạch đằng ; tinh tuý > tinh tú.

Muốn chữ loại lỗi này ta phải nắm chắc nghĩa của từ, từ nào không hiểu nghĩa hoặc hiểu không chắc chắn thì ta phải hỏi người hiểu biết hơn, phải tra từ điển để nắm được nghĩa của từ. Hiểu nghĩa của từ mới dùng từ chính xác và chữa được lỗi dùng từ.

Dùng từ không đúng nghĩa là do không hiểu nghĩa của từ. Muốn chữa loại lỗi này, chúng ta phải đối chiếu với từ điển và sửa lại cho đúng.

Ví dụ: Nguyễn Đình Chiểu lang thang đi  tỉnh này sang tỉnh khác.

( thay lang thang = đi hoặc ngược xuôi )

1.Phát hiện và chữa lỗi dùng từ trong các câu sau đây:

a. Có thể nói em có thể tiến bộ nếu lớp em có thầy cô dạy giỏi.

b. Những thiệt hại do bão lụt không thể tính bằng con số hay số liệu cụ thể.

c. Chúng ta phải học tập chăm chỉ để sau này đáp ứng nhu cầu đòi hỏi của việc làm.

d. Nhân dân ta đang đêm ngày chăm lo kiến thiết xây dựng nước nhà.

2. Thay thế các từ ngữ đồng nghĩa với “Phù Đổng Thiên Vương” trong đoạn văn sau:

3. Chữa các lỗi dùng từ sau đây:

1. Cho đoạn trích sau đây: “Người ta kể lại rằng, ngày xưa có một em be sraats thông minh tên là Mã Lương. Em thích học vẽ từ nhỏ. Cha mẹ em đều mất sớm. Em chặt cũi, cắt cỏ kiếm ăn qua ngày, nhưng vẫn nghèo đến nỗi không có tiền mua bút... Em dốc lòng học vẽ, hằng ngày chăm chỉ luyện tập. Khi kiếm củi trên núi, em lấy que củi vạch xuống đất, vẽ những con chim đang bay trên đỉnh đầu. Lúc cắt cỏ ven sông, em nhúng tay xuống nước rồi vẽ tôm cá trên đá. Khi về nhà em vẽ các đồ đạc trong nhà lên bốn bức tường, bốn bức tường dày đặc các hình vẽ”.

                                                                                      (Cây bút thần)

a. Tìm các danh từ có trong đoạn văn trên?

b. Tìm những danh từ chỉ đơn vị trong những danh từ nói trên?

2. Tìm các loại từ có thể đứng trước danh thừ thuyền?

3. Điền các loại từ thích hợp trước các danh từ sau đây:

... đất, ... vải, .... muối, ..... lụa, .... nước, ...bàn, ...phản,.... chiếu, ...màn, .... áo, .....ngựa.

4. Một bạn liệt kê các danh từ chỉ sự vật như sau:

Bàn ghế, sách vở, áo quần, đồ đạc, bụng dạ, nhà cửa, bếp núc, con cháu, tướng tá, ấm chén, chai lọ, máy móc, cu cu, chào mào, đa đa.

a. Các danh từ trên đều là từ ghép có đúng không?

b. Có bao nhiêu từ ghép? Em có thể tách chúng thành bao nhiêu từ đơn?

5. Điền các loại từ thích hợp vào các từ sau đây để được dùng như danh từ?

Nhớ, thương, giận, hờn, chiến tranh, ngủ, ẩu đả, vui, trò chuyện , may mắn, to tát, tủi nhục, mơ ước, yêu thương.

                                      2. SỐ TỪ

Số từ có thể đứng trước và sau danh từ, bổ sung ý nghĩa cho danh từ về số lượng hay thứ tự. Số từ là từ chỉ lượng cụ thể vì thế khi có số từ chỉ lượng thì không có lượng từ và ngược lại.

Số từ có thể chia làm hai loại: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự

+ Số từ chỉ số lượng thường đứng trước danh từ.

* Cần phân biệt số từ với danh từ chỉ đơn vị gắn với ý nghĩa số lượng. Các từ như: đôi, cặp, tá, chục,...  Chúng không phải là số từ vì có thể đứng sau số từ và trực tiếp kết hợp với danh từ chỉ sự vật.

Ví dụ:         - ba tá bút chì; năm cặp bánh chưng.

+ Số từ chỉ thứ tự thường đứng sau danh từ để nói rõ vê fthws tự. Tuy nhiên có trường hợp số từ chỉ số lượng nhưng vẫn đứng sau danh từ.

Ví dụ:         - đi hàng ba; ba mâm sáu.

1. Số từ có hai loại chính: số từ chỉ số lượng và số từ chỉ thứ tự. Muốn xác định được ý nghĩa của hai loại số từ này ta làm thế nào? Cho ví dụ?

2. Xác định số từ trong đoạn thơ sau:

                   Chúng bay chỉ một đường ra

5. Tìm một số câu tục ngữ có sử dụng số từ?

VD:   - Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống.

          - Một năm trồng cà ba năm ăn trái.

                                      3.LƯỢNG TỪ

Lượng từ là những từ chỉ lượng ít hay nhiều của sự vật.

Là những từ chỉ toàn thể một sự vật hoặc toàn bộ mọi sự vật đứng đầu cụm danh từ như: tất cả, tất thảy, hết thảy, toàn bộ, cả, cả thảy,...

b. Lượng từ chỉ ý nghĩa tập hợp hay phân phối:

Loại này thường ở vị trí thứ hai trong cụm danh từ sau lượng từ chỉ toàn thể như: những, các, mọi, mỗi, từng,...

+ Lượng từ: các, những chỉ tập hợp số nhiều có ý nghĩa khách quan chủ yếu là khi nói về người.

Ví dụ:         - Thưa các bạn.

+ Lượng từ mọi chỉ tập hợp số nhiều mang sắc thái tình cảm chủ quan.

+ Lượng từ mỗi, từng chỉ ý nghĩa phân phối. Mỗi ngoài ý nghĩa phân phối còn mang sắc thái tình cảm.

1. So sánh các từ sau đây: mọivà các; mỗi và từng.

2. Đoạn trích:

                   Dọn tí phân rơi, nhặt từng ngọn lá

a. Tìm và kể tên các lượng từ có trong đoạn trích?

b. Tại sao ở dòng thơ thứ nhất tác giả dùng từng, còn ở dòng thơ thứ hai tác giả lại dùng mỗi ?

3. Tại sao nói “mỗi phát súng một quân thù” mà không nói “một phát súng là một quân thù”.

4. Trong bài thơ Chào xuân 1967, nhà thơ Tố Hữu viết:

                   Chào các em, những đồng chí của tương lai

a. Tại sao tác giả lại sử dụng lượng từ các và những mà không sử dụng lượng từ khác?

b. Nếu thay đổi trật tự của các và những có được không?

5. Em hãy viết một đoạn văn có dử dụng lượng từ?

                                             4. CHỈ TỪ

Chỉ từ là những từ dùng để trỏ vào sự vật, hiện tượng để xác định vị trí của sự vật, hiện tượng trong không gian hoặc thời gian.

Trong câu chỉ từ thường làm phụ ngữ trong CDT, làm chủ ngữ hoặc vị ngữ trong câu.

Các chỉ từ thường gặp là: đấy, đấy, đó, đây, này, nọ, ấy, kia,...

2. Cách dùng chỉ từ:

+ Dùng chỉ từ chỉ sự vật, hiện tượng ở vị trí độc lập thay cho việc gọi tên sự vật hiện tượng. Cách dùng này thường dùng các từ: kia, đấy, đó , ấy,...

Ví dụ:         - Đây là cậu lệ trên huyện.

+ Dùng chỉ từ chỉ đặc trưng của sự vật, hiện tượng thay cho phụ ngữ miêu tả đứng sau danh từ.

Ví dụ:                   - Anh ngồi ghế này.

                             - Từ hôm đó (bác Tai, cô Mắt ....không làm gì nữa).

1Tìm các chỉ từ trong truyện Sự tích Hồ Gươm?

2.Tìm các chỉ từ trong truyện Thạch Sanh và thay bằng các từ ngữ thích hợp?

3. Tìm những bài ca dao có dùng chỉ từ.

4. Viết một đoạn văn nội dung tự chọn có dùng chỉ từ.

                                              5. ĐỘNG TỪ

Động từ là những từ chỉ hoạt động, chỉ trạng thái nói chung của người của sự vật.

Động từ có những đặc điểm sau:

+ ĐT có khả năng kết hợp với các từ: đã, sẽ, đang, cũng, vẫn, còn, cứ, hãy, chớ, đừng,...

+ ĐT chỉ trạng thái tâm lý dễ dàng kết hợp với các từ chỉ mức độ: rất, hơi, khí, khá,

Ví dụ : rất nhớ, khá thương, hơi lo lắng,...

+ ĐT cũng như TT ít có khả năng kết hợp với: này, nọ, kia, ấy.

+ ĐT thường làm VN trong câu. Ngoài ra ĐT còn có khả năng làm phụ ngữ.

a. ĐT chỉ hoạt động: ăn, học, chạy, nhảy, hát, múa, khóc, cười, đánh,..

b. ĐT chỉ trạng thái: ốm, đau, bị, được, vỡ, lành, yêu, ghét, nhớ, thương,..

c. ĐT chỉ tình thái: có thể, muốn, phải, nên,...ĐT chỉ tình thái thường đòi hỏi ĐT khác đi kèm phía sau nên còn gọi là ĐT không độc lập. Đây là những ĐT có nội dung ý nghĩa nghèo nàn do vậy phải có ĐT hoặc cụm C-V đứng sau nó:

Ví dụ:         - Tôi muốn học tập và lao động.(ĐT)

                   - Tôi muốn anh đừng quên tôi. (cụm C- V)

*ĐT chỉ tình thái chia làm ba nhóm nhỏ:

          - Nhóm chỉ khả năng, sự cần thiết: có thể, không thể, nên, phải, cần, cần

          - Nhóm chỉ ý chí: dám, toan, định, chực, muốn,...

          - Nhóm chỉ ý bị động: được, chịu, bị, mắc, phải,...

1. a. Tìm các động từ trong truyện Sơn Tinh, Thuỷ Tinh.

b. Tìm các ĐT chỉ hành động và trạng thái trong văn bản đó.

2. Cho đoạn trích trong bài “Con hổ có nghĩa”

Từ: “Một đêm nọ nghe tiếng gõ cửa ......không dám nhúc nhích”.

a. Tìm các động từ trong đoạn trích trên?

b. Em hãy phân chúng thành ba loại: ĐT chỉ tình thái; ĐT chỉ hành động; ĐT chỉ trạng thái.

c. ĐT chỉ trạng thái có thể kết hợp về trước với những phụ ngữ nào mà ĐT chỉ hành dộng không thể kết hợp được? Vì sao?

d. Trong các ĐT chỉ hành động trên, có động từ nào cần từ ngữ đứng sau không? Vì sao?

3. Em hãy viết một đoạn văn ngắn kể lại theo ý của mình trận đánh giữa Sơn Tinh và Thủy Tinh hoặc giữa Thạch Sanh và chằn tinh. Chú ý sử dụng chính xác động từ chỉ hành động.

4. Các ĐT: nghỉ ngơi, đau, ốm, ngủ, nằm, đứng, quỳ, khi đứng trong câu nếu không có từ ngữ đứng sau có thể có được không? Vì sao?

Tính từ là những  từ chỉ đặc điểm tính chất của sự vật, hành động, trạng thái.

* Cũng như ĐT, TT có thể kết hợp với các phó từ nhất là những phó từ chỉ mức độ đứng trước và đứng sau. Khác với ĐT, TT không có khả năng kết hợp với các phó từ chỉ mệnh lệnh: hãy, chớ, đừng,...

Tính từ có thể trực tiếp làm VN:

Ví dụ:         - Tiếng Việt của chúng ta rất giàu.

Căn cứ khả năng kết hợp ta chiaTT thành hai loại:

Tính từ chỉ đặc điểm tương đối còn gọi là tính từ có mức độ, là những TT kết hợp được với các phụ từ chỉ mức độ: rất, hơi, khá, khí,...

Tính từ chỉ đặc điểm tuyệt đối (còn gọi là tính từ không có mức độ hoặc tính từ tuyệt đối) là những TT không  kết hợp được với các phụ từ chỉ mức độ. Đó là các tính từ: riêng, chung, đực, cái, trống mái, xanh lè, đỏ ối, đen kịt, lùn tịt, thơm phức, béo ngậy,...

1. Cho đoạn thơ sau đây:

                             Chú bé loắt choắt

a. Xác định các tính từ có trong đoạn thơ?

b. Cách mô tả em Lượm của nhà thơ có gì đặc biệt?

2. Đặt năm câu có tính từ làm vị ngữ?

3. Xác định từ loại của các từ sau: côn đồ, anh hùng, trong những câu sau?

          - Bọn côn đồ thường lẫn trốn quanh đây.

4. Đặt năm câu có tính từ làm vị ngữ.

5. Xác định các tính từ trong truyện “Ếch ngồi đáy giếng” ?

6. Đặt năm câu với TT chỉ đặc điểm tương đối ?

Cụm danh từ có cấu tạo ba phần:

a. Phần trước do các lượng từ chỉ toàn thể và lượng từ tập hợp hay phân phối đảm nhận.

+ Phụ ngữ chỉ toàn thể sự vật như: cả, tất cả, toàn bộ, tất thảy.

- Khi sự vật có số lượng xác định ta dùng cả.

Ví dụ:         Cả hai vị thần  (đều xin cưới Mi Nương)

                   Cả một trăm người con (đều hồng hào khoẻ mạnh)

- Khi sự vật có số lượng không xác định ta dùng: tất cả, tất thảy, hết thảy.

Ví dụ:         Tất cả mọi người (đều dã sẵn sàng)

+ Phụ ngữ chỉ số lượng sự vật đứng sau phụ ngữ chỉ toàn thể sự vật bao gồm cả số từ như: một, hai, ba,... vài, dăm, mươi,... và những lượng từ có ý nghĩa tập hợp hay phân phối như: những, các, mọi, mỗi, từng,...

       Sắc thái ý nghĩa của các lượng từ đứng trước danh từ cũng khác nhau, do đó khi sử dụng cần lựa chọn để ý nghĩa của câu được chính xác.

Phần trung tâm do loại từ và danh từ chỉ sự vật đảm nhận. Danh từ chỉ sự vật ít khi vắng mặt trong CDT. Loại từ có thể vắng mặt hay có mặt phụ thuộc vào DT chỉ sự vật.

+ Khi DT là những sự vật ở dạng chất liệu như: muối, dầu, đường, sắt, xi măng, đá, khí,... thì thường kết hợp với danh từ chỉ đơn vị quy ước.

Ví dụ:         - (Mẹ em mua) hai yến gạo, một lít dầu.

+ Khi danh từ là những từ chỉ người, động vật, thực vật, đồ vật,.... chúng thường kết hợp với loại từ: người, ông, vị, bác, chú, con, cái,...

Ví dụ:         Khi thuyền rồng tiến ra giữa hồ,, tự nhiên có một con rùa lớn nhô đầu và mai lên khỏi mặt nước.

+ Các loại từ như: cái, con, bức, tấm, lá ,... là những loại từ đồng nghĩa có sắc thái biểu cảm khác nhau theo ý chủ quan của mỗi người. Khi sử dung, chúng ta cần lựa chọn cho đúng ý nghĩa trong âu.

Ví dụ:         Ta không nói: Chú hổ ngồi trong cũi mà phải nói: Con hổ ngồi trong củi.

                   Ta có thể nói: Chú mèo đang trèo cây hoặc Con mèo đang trèo cây.

Các phụ ngữ ở phần sau nói lên đặc điểm của sự vật mà DT biểu thị thường đứng trước phụ ngữ xác định vị trí của sự vật trong không gian, thời gian.

Loại phụ ngữ nêu đặc điểm của sự vật mà danh từ biểu thị thường đứng trước phụ ngữ xác định vị trí của sự vật trong không gian, thời gian.

Ví dụ:         Chiếc xe đạp mới ấy.

Loại phụ ngữ xác định vị trí của sự vật trong không gian và thời gian như: này, nọ, ấy, kia,... đứng cuối CDT và làm dấu hiệu kết thúc CDT.

Ví dụ:         Em bé thông minh nọ

* Về cấu tạo: phụ ngữ đứng sau danh từ có cấu tạo rất đa dạng và phức tạp. Có thể là một từ, một cụm từ, có thể là một cụm chủ vị.

Ví dụ:         - thanh sắt ấy                                              (phụ ngữ là một từ)

                   - thanh sắt chui vào lưới ấy                         (phụ ngữ là một cụm từ)

                   - thanh sắt mà Lê Thận nhặt được ấy                    (phụ ngữ là C- V)

Trong tiếng Việt ranh giới giữa từ và cụm từ nhiều lúc khó xác định. Khi gặp trường những hợp cần xem xét ta lưu ý mấy điểm sau:

Từ ghép có cấu tạo chặt chẽ không thể xem một tiếng nào vào giữa, còn cụm từ cấu tạo lỏng ta có thể xen tiếng vào giữa mà ý nghĩa vẫn không thay đổi.

Ví dụ:         hoa hồng (không chêm xen được) > đó là từ

                   hoa giấy ta có thể xen: hoa bằng giấy > đó là cụm từ

Tuy nhiên nhiều trường hợp phải đặt vào hoàn nói năng mới phân biệt được như: hổ dữ, anh em. cha ông, áo dài...

Ví dụ:         - Cha ông đều chưa về. > cha và ông là hai từ.

5. Tìm các CDT trong các câu sau:

Tự sự là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia cuối cùng dẫn đến một kết thúc và nêu lên một ý nghĩa.

a. Cốt truyện:

b. Nhân vật

c. Các chi tiết nghệ thuật

a. Ngôi kể:

          - Ngôi thứ nhất

          - Ngôi thứ ba

b. Lời kể và lời thoại:

c. Thứ tự kể trong văn tự sự:

- Kể xuôi

- Kể ngược

1. Cách xác định cốt truyện và tạo tình huống:

2. Cách xây dựng nhân vật:

3 Cách viết lời kể, lời thoại:

4. Cách sắp xếp bố cục:

5. Vận dụng miêu tả trong văn tự sự:

1. Hãy dùng lời văn tự sự để viết các đoạn văn giới thiệu từng nhân vật sau (tự đặt tên cho nhân vật)

a. Một bác thương binh vui tính.

b. Một cô giáo trẻ tận tuỵ với học sinh.

c. Một cầu thủ bóng đá thiếu niên , đầy tài năng.

2. Hãy dùng lời văn tự sự  để viết các đoạn văn kể từng sự việc sau:

a. Một em bé hờn dỗi vì một lý do nào đó.

b. Một học sinh dũng cảm tự nhận lỗi của mình trước cô giáo và trước lớp.

c. Một cậu bé quyết định thả con chim đang nuối về với bầu trời tự do.

Đề 1: Thay lời nhân vật bà Âu Cơ, kể lại cho các cháu nghe về truyền thuyết Con Rồng Cháu Tiên.

Đề 2:  Vừa lòng với lễ vật dâng cúng Tiên Vương của Lang Liêu, vua Hùng đã chọn chàng làm người nối ngôi. Trong buổi lễ đăng quang, Lang Liêu đã kể cho mọi người nghe về sự ra đời của hai loại bánh: bánh chưng và bánh giầy. Hãy ghi lại lời kể ấy.

Đề 3: Có một lần, Thuỷ Tinh tình cờ gặp được MỊ Nương. Chàng đã có cơ hội để thanh minh chuyện cũ. Hãy kể lại cuộc gặp gỡ ấy.

Đề 4: Thay lời mụ vợ trong truyện Ông lão đánh cá và con cá vàng để kể lại câu chuyện ấy.

Đề 1: Từ một học sinh bình thường, nhờ sự nỗ lực của bản thân và giúp đỡ của mọi người, em đã vươn lên thành một học sinh khá. Hãy kể lại quá trình phấn đấu ấy.

Đề 2: Có một lần, mẹ bị ốm, không đi làm được, phải nằm một chỗ. Em tự nhiên trở thành một cô chủ nhỏ, thay mặt mẹ làm mọi việc trong gia đình. Hãy kể lại câu chuyện ấy.

Đề 3: Cho nhân vật chính là hai chị em (hai anh em) và tình huống là người em là người em đã làm hỏng một thứ đồ chơi nào đó của chị (hoặc anh). Câu chuyện xảy ra như thế nào? Hãy hình dung và kể lại.

Đề 1: Khi Thánh Gióng ra trận, người mẹ đã đến bên ngựa sắt để tiễn đưa chàng. Hãy viết một bài văn ngắn kể lại cuộc chia tay xúc động đó.

Đề 2: Lời tâm sự của một cây bàng non bị lũ trẻ bẻ cành, rụng lá.

Đê 3: Lời tâm sự của một bức tường loang lổ những vết xước và những hình vẽ.

Đề 4: Lời tâm sự của một cánh rừng đầu nguồn bị tàn phá.

Đề 5: Cây tre tự kể về cuộc đời mình.

Đề 6: Cho hai nhân vật là một giọt nước mưa còn đọng trên lá non và một vũng nước đục ngầu trong vườn. Hãy hình dung cuộc trò chuyện lý thú giữa hai nhân vật và kể lại.

Văn miêu tả là một loại văn nhừm giúp người đọc hình dung ra được những đặc điểm, tính chất nổi bật của một sự vật, sự việc, con người, phong cảnh,... làm cho những cái đó như hiện lên trước mắt người đọc. Qua văn miêu tả, người đọc không chỉ cảm nhận được vẻ bề ngoài (màu sắc, hình dáng, kích thước, trạng thái,...) mà còn hiểu rõ được bản chất bên trong của đối tượng, sự vật.

* Một số dạng văn miêu tả thường gặp:

+ Văn tả đồ vật, loài vật, cây cối.

+ Văn tả người

+ Văn tả cảnh

Trình tự này thường được dùng trong dạng văn miêu tả cảnh thiên nhiên và cảnh sinh hoạt. Có thể theo trình tự từ xa đến gần, từ bao quát đến cụ thể; có thể từ phải qua trái, từ trên xuống dưới, từ trước ra sau, từ ngoài váo trong,.. tuỳ theo điểm nhìn và vị trí quan sát của người miêu tả.

Trình tự này thường được dùng trong các dạng văn tả cây cối, tả cảnh thiên nhiên, tả cảnh sinh hoạt.

+ Ngôn ngữ trong VMT phải phong phú, giàu hình ảnh và có sức biểu cảm lớn. Người viết VMT phải có khả năng tác động mạnh mẽ, sâu xa tới trí tưởng tượng và cảm nghĩ của người đọc. Từ ngữ đưa vào VMT phải giàu hình ảnh, đường nét, âm thanh, màu sắc, nhạc điệu,...

+ Ngôn ngữ trong VMT phải thật chính xác.

+ Ngôn ngữ có sức liên tưởng, tức là có khả năng gợi trí tưởng tượng cho người đọc.

Khi làm VMT, kĩ năng quan sát và ghi chép rất cần thiết.Tập quan sát, tập ghi chép, tập phát hiện ra những đặc điểm các sự vật, hiện tượng quanh mình. Từ đó có vốn để làm văn miêu tả

Nếu không có kĩ năng tưởng tượng thì bài văn miêu tả chắc chắn  sẽ không thể hay được. Vai trò của trí tưởng tượng rất lớn.Nó không chỉ là yếu tố tạo nên sự phong phú cho các hình ảnh trong bức tranh miêu tả mà còn giúp cho người làm văn miêu tả tìm được những từ ngữ và các biện pháp nghệ thuật phù hợp để bài văn miêu tả hấp dẫn hơn.

c. Kĩ năng so sánh: So sánh là hệ quả của quá trình liên tưởng, tưởng tượng. Khi quan sát một đối tượng nào đó, hình ảnh của đối tượng ấy (từ màu sắc tới hình dáng, từ kích thước tới trạng thái) thường gợi cho người quan sát nghĩ tới những hình ảnh khác có cùng một nét tương đồng nào đấy. Chính sự liên tưởng, so sánh này làm cho trang văn miêu tả hay hơn, và đối tượng miêu tả hiện lên rõ hơn, đẹp hơn, hấp dẫn hơn.

Viết VMT, bao giờ người viết cũng để lại dấu ấn chủ quan của mình. Dấu ấn chủ quan ấy chính là sự cảm nhận riêng của mỗi người, là cách biểu lộ thái độ, tình cảm riêng của mỗi người đối với đối tượng được miêu tả.

a. Cách dùng từ ngữ, hình ảnh

b. Cách đặt câu, dựng đoạn

c. Cách mở đầu và kết luận

- Chọn trình tự miêu tả là từ bao quát đến cụ thể. Riêng tả loài vật, cây cối có thể theo quá trình trưởng thành của đối tượng với các giai đoạn cụ thể.

- Đối tượng được miêu tả ở kiểu bài này là đồ dùng, vật dụng, những hình ảnh quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày. Do đó, khi miêu tả phải chú ý đến công dụng, ý nghĩa của chúng cũng như mối quan hệ giữa chúng với con người.

- Cần biết điều chỉnh một cách hợp lý giữa tả thực và các hình ảnh liên tưởng.

+ Đối với văn tả cảnh thiên nhiên, chọn một trong số các trình tự tả: theo trình tự thời gian, không gian, số lượng cảnh,.. Bức tranh thiên nhiêng bao giờ ở dạng tĩnh mà luôn có sự thay đổi, vì vậy khi tả phải làm nổi bật được sự thay đổi này(mùa này khác mùa kia, buổi này khác buổi kia, thời điểm này khác thời điểm kia...).

+ Đối với văn tả cảnh sinh hoạt thì chú trọng chọn tả trình tự thời gian và trình tự hoạt động của các đối tượng. Ngoài việc tả chung nhìn bao quát toàn cảnh va flieetj kê các hoạt động, người viết phải tập trung vào một số cảnh chính, tiêu biểu. Ưu tiên dùng những từ láy tượng hình, tượng thanh, nghệ thuật so sánh.

Khi làm kiểu bài này thường chú ý mấy điểm sau:

+ Phải xác định rõ đối tượng miêu tả (tuổi tác, nghề nghiệp, giới tính) để trên cơ sở chọn hình ảnh tả cho phù hợp.

+ Phỉ xác định yêu cầu cụ thể của từng đề nữa. Nếu tả người nói chung thì phải làm nổi bật đặc điểm ngoại hình và tính cách; nếu tả người trong trạng thái hoạt động thì phải tập trung vào cử chỉ, động tác.

+ Chú trọng nhiều tới ngôn ngữ  tượng hình, tượng thanh, nghệ thuật so sánh.Đặc biệt, người viết phải bộc lộ tình cảm với người được tả ngay trong quá trình làm văn (trực tiếp qua những câu bình phẩm, nhận xét, những câu cảm thán; gián tiếp qua việc lựa chọn hình ảnh, từ ngữ và sắp xếp trật tự miêu tả).

1. Viết một đoạn văn ngắn tả không khí oi bức của một buổi trưa hè.

2. Tìm những từ gợi tả sắc nắng. Chon khoảng năm từ để viết đoạn văn tả một ngày nắng đẹp.

3. Tìm các từ ngữ diễn tả các mức độ khác nhau của những hiện tượng sau:

a. Hương (đưa)

b. Gió (thổi)

c. Mưa (rơi)

4. Hãy chỉ rõ sự sáng tạo trong cách dùng từ ngữ và các biện pháp nghệ thuật ở đoạn văn sau:

a. “Mặt trời càng xuống thấp, cánh đồng càng dâng lên. Màu vàng dâng lên, trải ra mỗi lúc một rộng, giống như toàn bộ cánh động là một hồ nước mênh mông màu vàng chói. Cánh động bập bềnh, bập bềnh”.

b. “Bình minh của hoa phượng là một màu đỏ còn non, nếu có mưa lại càng tươi dịu. Ngày xuân dần đến, số hoa tăng, màu cũng đậm dần. Rồi hoà nhịp với mặt trời chói lọi, màu phượng mạnh mẽ kêu vang: hè đến rồi! Khắp thành phố bỗng rực lên, như Tết đến nhà nhà dán câu đối đỏ. Sơm mai thức dậy, cậu học trò vào hẳn trong mùa phượng” (Phấn thông vàng – Xuân Diệu)

5. Tả chiếc xe đạp mà em vẫn cùng nó tới trường hằng ngày.

6. Đêm rằm Trung thu thật đẹp, thật vui. Những có lẽ thú vị nhất vẫn là mâm cổ Trung thu với không biết bao nhiêu bánh ngon quả ngọt.

Hãy tả lại mâm cổ Trung thu mà mẹ đã bày sẵn để em cùng các bạn trông trăng phá cổ.

7. Sau một đêm mưa rào, cây cối trong vườn như được tiếp thêm sức sống mới.Em hãy tả lại sự thay đổi kì diệu đó.

8. Tả cảnh buổi chìu hè trên đồng quê yên ả, thanh bình.

9. Một buổi tối, sau khi đã học bài xong, em bước ra sân, hít thở không khí trong lành của màn đêm yên tĩnh. Hãy tả lại khung cảnh quanh em lúc đó.

10. Tối nào cũng vậy, lũ trẻ trong xóm lại tụ tập ở sân nhà em để nghe bà kể chuyện cổ tích. Hãy tả lại hình ảnh của bà trong một lần kể chuyện cổ tích dưới đêm trăng.

11. Hãy tưởng tượng và miêu tả lại chân dung người anh hùng làng Gióng đang cưỡi trên lưng ngựa sắt chuẩn bị ra trận.

12. Một em bé đang ngủ ngon trong tiếng ầu ơ ru hời của người mẹ. Hãy tả lại cảnh ấy.

13. Qua chuyên mục “Kết bạn” trên bào Thiếu niên Tiền phong, em đã làm quen với một người bạn mới. Hãy viết thư cho bạn để tự giới thiệu về mình.

14.Nhân ngày 8 tháng 3, trường em tổ chức hội thi cắm hoa.Hãy tả lại lẵng hoa mà em hoặc bạn em đã cắm để dự thi.

1.     Chuyên đề 1,2,3:

Tên sách: “MỘT SỐ KIẾN THỨC, KĨ NĂNG VÀ BÀI TẬP VẬN DỤNG NGỮ VĂN 6”.

- Tác giả: Nguyễn Thị Mai Hoa, Đinh Chí Sáng.

- Nhà xuất bản giáo dục.

Tên sách: “BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI NGỮ VĂN THCS QUYỂN 2”.

- Tác giả: Đỗ Ngọc Thống( Chủ biên).

- Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.

2.     Chuyên đề 3:

          Tên sách: “ HƯỚNG DẪN TẬP LÀM VĂN 6”.

          - Tác giả: Vũ Nho ( Chủ biên).

          - Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.

          Tên sách: “ HƯỚNG DẪN LẬP DÀN BÀI TẬP LÀM VĂN 6”.

          - Tác giả: Vũ Băng Tú.

          - Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.